SEMİH GÜVEN - [email protected]
Yenilenen İstanbul seçimlerinin gölgesi altında kalan Türkiye ekonomisi Haziran ayını da ‘karışık’ sinyallerle geride bırakıyor. Ekonomik aktivitede yaşanan durgunluk sürerken, enflasyon ise talep düşüklüğüne bağlı olarak zayıflama eğilimine girdi. Yüksek döviz kuruna bağlı olarak gerileyen ithalat cari işlemler açığına pozitif etki yapmaya devam etti. Buna karşın cari açıktaki düşüş Türkiye ekonomisindeki büyümenin yavaşladığına dair ciddi göstergelerden biri olmaya devam etti. İşsizlikte yaşanan yükselişin sürmesi Türkiye’nin hızla politik belirsizlik ortamından çıkıp ekonomiye yoğunlaşması gerektiğini gözler önüne seriyor.
Haziran ayında Türkiye ekonomisinin göstergelerinin neler söylediğine kısaca göz atalım:
3 HAZİRAN: ENFLASYONDA YÜKSEK SEYİR SÜRDÜ
Türkiye İstatistik Kurumu tarafından açıklanan Mayıs ayına ait fiyat değişimleri raporuna göre, mayıs ayında Tüketici Fiyat Endeksi (manşet enflasyon) bir önceki aya göre yüzde 0,95 artarken, bir önceki yılın aynı ayına göre artış yüzde 18,71 oldu. Böylece 2019 başından bu yana yıllık enflasyon yüzde 20’nin altında bir seyir izlemeye devam etti. Gıda ve alkolsüz içeceklerde enflasyon yüzde 23 seviyesini korudu, buna karşın bir önceki aya göre yüzde 1,18’lik düşüş yaşadı. Nisan ayına göre en büyük fiyat artışı yüzde 8,88’le alkollü içecekler ve tütün grubunda gerçekleşti.
Enflasyondaki ılımlı seyrin vatandaşların satın alma güçlerindeki erime dolayısıyla oluşan talep düşüşünden kaynaklandığı yorumları yapıldı.
14 HAZİRAN: CARİ AÇIKTA DÜŞÜŞ SÜRDÜ
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından açıklanan Ödemeler Dengesi istatistiklerine göre cari işlemler açığı nisanda bir önceki yılın aynı ayına göre 4 milyar 263 milyon ABD doları azalarak 1 milyar 334 milyon ABD dolarına düştü. On iki aylık cari işlemler açığı ise 8 milyar 634 milyon ABD doları oldu. Altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı ise nisanda 2 milyar 347 milyon dolar fazla verdi. Cari açıktaki düşüşte düşen ithalat etkili oldu. 2018’in ilk 4 ayında dış ticaret açığı 22 milyar 709 milyon dolar olurken, 2019’un ilk 4 ayında ise bu rakam 4 milyar 899 milyon dolar seviyesine indi.
Cari açıktaki düşüş, Türkiye ekonomisinin dışa bağımlı yapısı değerlendirildiğinde ‘ekonomide çarkların yavaşladığı’ şeklinde yorumlanmaya devam etti.
17 HAZİRAN: GENİŞ TANIMLI İŞSİZLİK YÜZDE 21
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2019 yılı Mart döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 334 bin kişi artarak 4 milyon 544 bin kişi oldu. İşsizlik oranı yüzde 14,1 olarak gerçekleşti. Kadınlarda işsizlik yüzde 16,2 olarak belirlendi. Tarım dışı işsizlik yüzde 16,1’e çıkarken, genç işsizliği yüzde 25,2’yi buldu.
DİSK-AR’a göre ise geniş tanımlı işsiz sayısı 7 milyon 356 bin, işsizlik oranı ise yüzde 21 olarak hesaplandı.
17 HAZİRAN: YÜKSEK FAİZLER KONUT SATIŞINA DARBE VURUYOR
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye genelinde konut satışları 2019 Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 31,3 oranında azalarak 82 bin 252 oldu. Konut satışlarındaki düşüşte yüksek konut faizleri önemli bir rol oynadı. Yüksek konut faizlerinin etkisiyle Türkiye genelinde ipotekli konut satışları bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 85,8 oranında azalış göstererek 5 bin 231 adede düştü. Türk Lirası’ndaki hızlı değersizleşme yabancıları Türkiye’de konut almaya yönlendirdi. Yabancılar Mayıs ayında Türkiye’den 3 bin 925 konut satın aldı ve bu sayı bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 62,5’lik artışa işaret etti.
18 HAZİRAN: SANAYİ ÜRETİMİNDE DÜŞÜŞ SEKİZİNCİ AYINDA
TÜİK verilerine göre nisan ayında sanayi üretimi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 4 azaldı. Böylece sanayi üretimi düşüş trendinin sekizinci aya taşımış oldu. İmalat sanayi sektörünün yüzde 4,2 azalması dikkat çekti. TMMOB Makine Mühendisleri Odası tarafından her ay iktisatçı Mustafa Sönmez tarafından hazırlanan ‘Sanayinin Sorunları’ bülteninde de yüksek enflasyonun maliyetleri hızla tırmandırdığı ve düşen iç talebin etkisiyle sanayide çarkların yavaşladığına işaret edildi. Raporda, “Önümüzdeki dönemde, dış sermaye girişini artırabilecek bir politika duruşu henüz görünmediği gibi, ABD ile S-400 silah tedariki konusunda süren sürtüşme ve ABD’nin yaptırım tehditleri, Türkiye ekonomisini, dolayısıyla sanayisini yeni sert rüzgarlara muhatap edebilecektir. Hem sırtındaki döviz borç yükü hem de genelde yüksek borçluluk profiliyle bu sert rüzgarlara çok da dayanıklı görünmeyen sanayinin yakın geleceği endişe ile izlemektedir” denildi.
19 HAZİRAN: FED’DEN FAİZ İNDİRİM SİNYALLERİ
ABD Merkez Bankası Fed, tüm dünyanın merakla beklediği kritik faiz kararını açıkladı. Faiz değiştirilmeyerek yüzde 2.50 seviyesinde tutuldu. Buna karşın açıklama metninde Fed’in faiz indirimine gidebileceğine ilişkin sinyallerin yer alması doların küresel çapta geri çekilmesine yol açtı. Türk Lirası’nda ise dolar karşısında değer artışları, yerel seçim belirsizlikleri ve ABD ile yaşanan S-400 gerginliği nedeniyle sınırlı kaldı.
20 HAZİRAN: TÜKETİCİ GÜVENİ DİPTEN DÖNDÜ
2019 Mayıs ayında 55,3 seviyesine inerek 2019 yılının dip seviyesini gören Tüketici Güven Endeksi Haziran ayında bir önceki aya göre yüzde 4,3 oranında artarak 57,6 seviyesine yükseldi. Tüketici Güven Endeksi’nde 100 seviyesinin altının tüketici güvenine ilişkin beklentilerin karamsarlığına işaret ettiği göz önüne alındığında, endeksin negatif seviyede kalmaya devam ettiği gözlendi. 2018 yılının Haziran ayında ise bu seviye 70,1’deydi. Ağustos 2018’de yaşanan kur şoku ile Türkiye’nin yaşadığı belirsiz politik süreç, tüketici güveninin daha da düşmesine yol açmış durumda.
21 HAZİRAN: İNŞAATTA MALİYETLER YÜKSELİRKEN KONUT FİYATLARI YERİNDE SAYDI
İnşaatta 2018 yılının başından itibaren hızlanan maliyet artışları 2019’da da güçlü seyrini sürdürdü. İnşaat maliyet endeksi (İME), 2019 yılı Nisan ayında bir önceki aya göre yüzde 1,60, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 26,41 arttı. Eylül 2019’da maliyet artışı yüzde 39,66’ya ulaşmıştı. Bu tarihten itibaren maliyetler düşse de, 2019 yılından itibaren maliyelerin yüzde 26-27 seviyesinde dengelendiği gözleniyor.
Vatandaşların düşen alım gücü ve yükselen konut faizleri nedeniyle inşaat maliyetleri konut fiyatlarına yansıtılamadı. Merkez Bankası istatistiklerine göre, 2019 yılı Nisan ayında Konut Fiyat Endeksi (KFE) bir önceki aya göre yüzde 0,66 oranında arttı. KFE bir önceki yılın aynı ayına göre nominal olarak yüzde 2,75 oranında artarken, reel olarak ise yüzde 14,02 oranında azaldı.
24 HAZİRAN: BORSA İSTANBUL’DA AYIN ZİRVESİ
23 Haziran’da yapılan İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimlerinin ardından seçim belirsizliğinin sona ermesiyle Borsa İstanbul 96 bin 231 seviyesine çıkarak Haziran ayının zirvesini gördü.
25 HAZİRAN: GRAM ALTINDA SON 10 AYIN REKORU
ABD Merkez Bankası FED’in faiz indirim sinyali vermesinin ardından uluslararası piyasada değer kazanan ons altın Türkiye’de gram altın fiyatlarını da yükseltti. Gram altın 268,8 liraya çıktı. Dolar/TL’nin 5 lira 80 kuruş seviyelerinde sabit kalması ise gram altında tarihi zirve yaşanmasını önledi.
26 HAZİRAN: BİTCOİN’DE 2019’UN ZİRVESİ
2018 yılının başında 20 bin seviyelerine kadar yükselen kripto para Bitcoin, bu sürenin ardından 1 yılı aşkın süreyle değer kaybetmiş ve 3 bin dolar seviyelerine kadar inmişti. 2019 yılının başından itibaren ise Bitcoin’de yön tekrar yukarı oldu ve 26 Haziran akşamı 13 bin 793 seviyesine kadar yükseldi. 2019’un zirvesinin görülmesinin ardından kâr satışları yaşandı ve Bitcoin 12 bin seviyelerine çekildi. Bitcoin’de yaşanan sert yükseliş, “Yeniden bitcoin rekor mu kıracak” beklentilerini de güçlendirdi.
27 HAZİRAN: EKONOMİK GÜVEN ENDEKSİNDE KIPIRDANMA
Ekonomik güven endeksi Mayıs ayında 77,5 iken, Haziran ayında yüzde 7,6 oranında artarak 83,4 oldu. Ekonomik güven endeksindeki artış, tüketici, reel kesim (imalat sanayi), hizmet, perakende ticaret ve inşaat sektörü güven endekslerindeki artışlardan kaynaklandı. Buna karşın rakam, 93,8 olan Haziran 2019’un gerisinde kaldı. Endeksin 100 seviyesinin altında olması genel ekonomik duruma ilişkin kötümserliği gösteriyor.
