Kadınlarda yaşla birlikte ortaya çıkan yumurta hasarının azaltılarak kalitenin artırılması, embriyo gelişiminde önemli bir faktördür. Yumurtanın döllenerek bebek haline gelebilmesi için ihtiyaç duyulan en önemli parametrelerden biri enerjidir ve bu enerjinin sağlandığı yapı mitokondrilerdir. Mitokondri nakli nedir? Mitokondri nakli ile çocuk yapılır mı? Mitokondri nakli nasıl yapılır?
MİTOKONDRİ NAKLİ İLE HAMİLE KALMAK MÜMKÜN MÜ?
Tüp bebek yönteminde uygulanan güçlendirilmiş yumurta tedavisi, yumurta kalitesi düşük olduğu için gebe kalamayan kadınlara umut oldu. Dünyada Kanada'nın ardından öncül hücre tedavisi adı verilen yöntem ile ülkemizde de başarılı şekilde uygulanıyor.
Mitokondri nakliyle bir nevi güçlendirilmiş yumurta elde edilip, gebelik önündeki engellerin kaldırılmaya çalışıldığını belirten Kadın Hastalıkları, Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Doç. Dr. Volkan Turan, "Mitokondrilerin diğer organellerden farklı olarak kendi DNA'ları mevcuttur ve yıllar içerisinde oluşan mutasyonlar mitokondrilerin gerekli enerjiyi üretememelerine neden olabilir. Bu da embriyonun bölünüp gelişmesinde çok önemli bir yeri olan enerjinin sağlanamamasına ve kalite kusurlarına yol açabilir. Mitokondri nakliyle bir nevi güçlendirilmiş yumurta elde edilip sorunlar aşılmaya çalışılıyor" diye konuştu.
MİTOKONDRİ NAKLİNİ KİMLER YAPTIRABİLİR?
Doç. Dr. Volkan Turan, "Kanada, Dubai ve İspanya'da aktif olarak mitokondri nakli uygulanıyor. Şu anda bu yöntemle daha önceden tekrarlayan başarısızlıkları olup gebe kalan ve doğum yapan kadınlar mevcut. Başarısızlığı özellikle yumurta kalitesizliğinden kaynaklanmış olanlar, hala yumurta üretimi olan ama nedeni bilinmeyen tüp bebek başarısızlıkları bulunan, menopoza girmemiş 45 yaş altındaki kişiler bu yöntemi deneyebilir. Özellikle laboratuvar koşullarında embriyo arresti yani embriyonun büyümesinin ve gelişmesinin durduğu hastalarda başarı oranları daha yüksek olabilir" dedi.
MİTOKONDRİ NAKLİ İLE YUMURTA KALİTESİ ARTIRILIYOR
Anne adayının yumurtalığından laparoskopik yöntemle çıkarılan parçadan elde edile öncül hücrelerin mitokondri için kaynak oluşturduğunu açıklayan Doç. Dr. Turan, "Elde edilen mitokondri spermle birlikte yumurtanın içine veriliyor. Bu şekilde yumurtanın kalitesi artırılıyor. Bu da spermin yumurtayı dölleme oranlarını artırarak embriyonun gelişme şansı yükseltiliyor.Enerjinin sağlanabilmesi için geçmiş yıllarda gebelik elde edilemeyen hastalara genç kadınların yumurtalarından mitokondri naklediliyordu fakat başka birinin DNA'sını taşımak genetik olarak bazı hastalıkların taşınmasına neden olabiliyordu. Şimdi bu yöntemle yabancı birinin DNA'sı olmaksızın kişinin kendinden elde edilen öncü hücrelerden mitokondri izole edilip oluşacak sorunlardan korunabilinir" dedi.
MİTOKONDRİ NEDİR?
Mitokondri güç kaynağı olarak bilinir ve hücre sitoplazmasında bulunur. Hücrelerin temel organellerinin başında gelir. Mitokondriler biyoenerji sürecinde özellikle oksidatif fosforilasyon ve glukoz ve yağın oksijenli solunum metabolizmasında anahtar bir rol oynar.
Mitokondriler, adenozin trifosfat (ATP) formunda hücrenin enerjisinin çoğunu üretir. Mitokondri vücut hücrelerinin hemen hepsinde hücrenin enerji ihtiyacını karşılar ve bu yolla organizmanın canlılığını ve homeostatik dengeyi sürdürür. Ayrıca mitokondrinin kalsiyum depolama ve apoptoz gibi önemli hücresel olaylarda da görevleri bulunmaktadır.
MİTOKONDRİNİN ÇALIŞMAMASI PARKİNSON VE ALZHEIMER'A NEDEN OLUYOR
Mitokondri hücre içindeki görevini bir bütünlük sağlayacak şekilde yerine getirmelidir. Biyolojik işlevlerini yerine getirmediği zaman yakınındaki mitokondriye ve hücreye zarar vermeye başlayarak son derece tehlikeli sonuçlar doğurabilmektedir.
Mitokondrinin düzgün çalışmaması parkinson hastalığı, alzheimer hastalığı, kas distrofisi ve yaşla ilişkili nörodejenerasyon gibi hastalıklarda rol oynar. Ayrıca mitokondri disfonksiyonu birçok hastalıkta görülen patolojilerde de rol oynar. Bu patolojiler travmatik beyin hasarı, omurilik hasarı, kalp krizi ve inme olarak gösterilebilir.
MİTOKONDRİ NAKLİ İÇİN HANGİ YÖNTEMLER KULLANILIR?
Mitokondri nakli tedavisi genetik hastalıklarda başarılı sonuçları olan terapötik bir yöntemdir. mtDNA hasarı ve mitokondri işlev bozukluğu olan bazı hastalıklarda organel olarak mitokondrinin sağlıklı hücreden hasarlı doku ve hücrelere nakledilmesine edilmesine büyük ihtiyaç vardır.
Bu konuda yapılan birçok çalışma ile çeşitli hücre kaynaklarından (mezenkimal kök hücre, hücre kültürü, hastanın kendi doku örnekleri) izole edilmiş mitokondrinin hasarlı doku, organ ya da hücrelerde başarılı sonuçları olduğu gösterilmiştir. Kalp ve karaciğer iskemisinde ve parkinson hastalığında oldukça olumlu sonuçlar elde edilmiştir.
MİTOKONDRİ NAKLİNDE İKİ YÖNTEM MEVCUT
Yıllardır süren çalışmalar neticesinde mitokondri transferinde iki farklı yöntem belirlenmiştir:
-Doğal mitokondriyal transfer; mikroveziküller ile taşıma ve nanotüp ile taşıma
-Yapay mitokondriyal transfer; koinkübasyon, mikroenjeksiyon, in situ enjeksiyon, Pep-1 ve mitokondrinin koinkübasyonu, MitoCeption ve damar içine enjeksiyon
Doğal mitokondri transferi için bazı bilim insanları tarafından yeni bir hücresel özelliği tanımlayan in vitro ve in vivo olarak farklı hücre tiplerinde mitokondrinin yatay transferi bildirilmiştir. Horizontal transferde mitokondri ya da mtDNA hücreler arasında doğal olarak taşınabilir ve kök hücre/vücut hücrelerden bu aktif transfer fonksiyon bozukluğu olan hücrelerdeki oksijenli solunumu sağlayabilir.
HASAR GÖREN HÜCRELERİ ONARIYOR
Bir hücreden diğerine mitokondri transferi ile ilgili çalışmaların çoğu mezenkimal kök hücre gibi sağlıklı bir hücre kaynağından elde edilmiş mitokondri ile hasar gören hücrelerin tamir edilmesi ile ilgili olmuştur. Hücreler arası materyalin (mitokondrinin) transferi ile ilgili birçok araştırma yapılmıştır.
Bunlardan 2004'de Rustom ve arkadaşları, 2006'da Spees ve arkadaşları, 2012'de İslam ve arkadaşları ve 2016'da Jackson tarafından yapılan in vivo analizlerde mezenkimal kök hücre mitokondrilerinin transfer için en iyi mitokondriler olduğu gösterilmiştir.